VREDNA ARHEOLOŠKA NALAZIŠTA

Diplomirani master arhrologije, Verica Tanasić, potvrdila je neka zanimljiva saznanja do kojih smo došli. Njen rad otvorio je mnoge nove zanimljive teme i sa stručnog stanovišta objašnjava neke istorijske znamenitosti. Ovo je samo jedan mali deo onoga što je Verica istraživala:

Na teritoriji opštine Mali Zvornik koja pripada Šabačkoj eparhiji postoji oko 12 interesantnih arheoloških lokacija na kojima sam prilikom prikupljanja građe ѕa svoj Diplpmski rad odbranjen na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 2008.godine sa temom Srednjovekovni nadrgobni spomenici na teritoriji opštine Mali Zvornik evidentirala, mapirala, fotografisala, nacrtala i napravila plan skice svih srednjovekovnih 12 grobalja. Među njima najiteresantnije je groblje u naselju Velika Reka na kom su danas vidljivi nadgrobni spomenici tipa usadnik sa urezanim ukrasima na prednjoj strani, a vidljivi su i ostaci kamenog zida nekog objekta za koji se može pretpostaviti da je ostatak crkve i to kružnog oblika što može da ukazuje na crkvu rotondu koja se datuje u 9.stoleće.

Arheološka ekipa je 1976. godine bila na ovom terenu u cilju beleženja svih lokaliteta u Podrinju. U Podgaju, na ušću Riječice u Veliku Reku, zabeležila je lokalitet Rimsko groblje. Usred groblja primećeni su otaci temelja neke zgrade ozidane lomljenim kamenom u krečnom malteru. Debljina temaljnog zida je 1m. Po predanju, ovo su bile ruševine manastira kog je podigao neki knez Vukoje (Vasiljević, 1976, 167). Hrišćanstvo su Sloveni u ovim krajevima primili u drugoj polovini 9. stoleća posredstvom sremske episkopije osnovane 665. godine sa centrom u manastiru Sv. Dimitrija.     

Godine 927. spski knez, Časlav, osniva srpsku državu u čiji sastav ulazi i Podrinje. U ratnom sukobu sa Mađarima 960. godine na obali Save, knez Časlav je ubijen, a deo njegove države ulazi u sastav mađarske države.

Kraće vreme od 976. do 1017. godine Podrinje je ulazilo u sastav makedonskog  carstva pod carem Samuilom. Prestonica carstva je bila u Ohridu. Dotadašnja ohridska arhiepiskopija podignuta je na rang patrijaršije. Sremska i beogradska episkopija, koja je delimično zahvatala oblast Podrinja, ulazile su u njen sastav.

Po uništenju Samuilove države od Vizantije, Podrinje se ponovo našlo pod okriljem vizantijske vlasti. Prostrana teritorija carstva podeljena je na velike vojno-administrativne jedinice, teme, čiji su upravnici imali vojnu i civilnu vlast. Podrinje je bilo u temi Paradunavon (Vasiljević, 1982,74).

Rimsko groblje kod ušća Riječice u Veliku Reku danas je, severno od lokalnog puta koji se odvaja od magistrale, Loznica-Ljubovija, uz tok Velike Reke. Groblje je obraslo gustom vegetacijom, a prostire se približno 100 m uz lokalni put, gde savremeno groblje porodice Mićić, sa 5 grobnih mesta i najstarijom sahranom iz 1948. godine, predstavlja granicu na zapadu.  Lokalitet Rimsko groblje čini 15 kamenih nadgrobnih spomenika  do kojih se moglo doći  i na desetine nadgrobnika kojima je prilaz onemogućen, a ima i onih koji su samo jednim svojim malim delom vidljivi na površini zemlje. Za njih je potrebno stručno otkopavanje da bi se utvrdile njihove dimenzije i oblici. Nadgrobni belezi su u obliku usađenih kamenih ploča, klesanih od lokalnog krečnjaka i granita. Postavljani su iznad glave pokojnika na zapadnoj strani groba. Verovatno su grobne jame postavljane u redove pravcem sever-jug jer moguće je i na osnovu ovog malog broja nadgrobnih spomenika uočiti te redove. Ploče su uglavnom četvorougaonog oblika. Na samo dva spomenika, br. 04 i 06, nisu uočeni tragovi ukrasa, dok svi ostali imaju ornament rađen urezivanjem ili klesanjem u vidu jednostavnog jednakokrakog krsta, više krstova, razgranatog krsta, krsta u krugu, antropomorfnog krsta i polumeseca. Od svih motiva najviše je zastupljen razgranati, kao i antropomorfni krst. Sudeći po spomenicima ovo groblje se može datovati u 18-19. stoleće.     

Oko 300 m zapadno od groblja je porodična kuća Pavla Mićića. Deda Pavle je pre nekoliko godina kopao temelj za šupu i naišao na veliki kamen u obliku, kako on kaže, „mrtvačkog snduka“. Ne znajući šta je to, odlučio je da ga izreže na ploče debljine oko 10 cm i napravi devet stepenika koji vode na trem kuće. Stepenište ima širinu preko 1,5 m , a svaki stepenik je širine oko 20 cm. To bi značilo da je mramor bio visok verovatno 1 m, dugačak preko 1,5 m  i bio je isklesan od  sivog peščara.

Što bi značilo da je u blizini bilo i groblje koje bi se datovalo u 14/15.stoleće.

Takođe u naselju Donja Trešnica postoji lokalitet tzv. Grad koji na vrhu stene na zaravni ima ostatke kamenih zidova za koje je profesor Đorđe Janković tvrdio da su u pitanju ostaci crkvene građevine. Ova crkva vezuje se za rudnike u Donjoj Trešnici tokom srednjeg veka.

Kao prvi rudnici u ovoj oblasti pominju se Tršnjica  i Lipnik 1319. godine kada su bili u posedu kralja Milutina. U Donjoj Trešnjici pri ušću reke Trešnjice u Drinu vidljivi su ostaci utvrđenja, a u susednim njivama nalaze se ostaci naselja i temelji crkve koju su podigli dubrovački trgovci i zakupci rudnika. Rudnik u Crnči pominje se 1367. godine gde su takođe boravili dubrovački rudari i trgovci (Dinić, 1978, 50). Snažan zamah rudarstvo dobija u vreme Despotovine kada se pored navedenih javljaju i nova rudarska mesta: Krupanj, Zajača, Borina i Velika Reka. Glavni nosioci rudarske aktivnosti i u ovim rudnicima bili su Dubrovčani.

U podrinskim rudnicima uglavnom se radilo na dobijanju srebra. Despot je imao naročitu korist od rudarstva jer je od zakupaca dobijao deseti deo od istopljene rude i prihode od carine koju su plaćali trgovci za rudu i drugu robu na putevima kojima su prevozili tu robu. Jedno vreme podrinski rudnici činili su celinu sa srebrničkim rudnikom koji je bio gigant među onovremenim rudnicima (Vasiljević, 1976, 169).